Ścieżka edukacyjna "Las" - 3,2km
Ścieżka "Las"jest pętlą zaczynającą i kończącą się przy leśniczówce Trzyrzeczki. Trasa prowadzi przez kompleks leśny i mierzy 3,2km długości. Początkowo zmierza w kierunku północnym do tzw. "prastory" - malowniczej polany pośród lasu (jej nazwa wzięła się z położenia tego miejsca - "na wprost torów" trasy kolejowej Białystok - Augustów). Dalej ścieżka kieruje się na wschód w stronę wsi Hamulka (Gomulka) i stąd powraca w kierunku południowo-zachodnim do leśniczówki. Wyprawa ścieżką, w zależności od czasu poświęconego na zaznajomienie się z treścią tablic i najbliższym otoczeniem, zajmuje od 2do 4 godzin.
Przystanki na trasie ścieżki edukacyjnej "Las" znajdują się przy tablicach opisujących zjawiska i elementy lasu, które zazwyczaj można obserwować w najbliższym ich sąsiedztwie, a także podczas całego spaceru. Kolejne tablice przedstawiają:
Tablica I Rośliny dna lasu ukazuje sezonowość zmian szaty roślinnej w runie leśnym;
Tablica II Przebudowa drzewostanu wyjaśnia, dlaczego człowiek zmienia wygląd lasu w parku narodowym (w ramach aktywnej ochrony przyrody);
Tablica III Drzewa charakteryzuje główne gatunki drzew rosnące w Uroczysku Trzyrzeczki;
Tablica IV Martwe drewno przedstawia korzyści z pozostawiania w lesie obumarłych drzew;
Tablica V Owady leśne opisuje znaczenie w lasach tej najliczniejszej grupy zwierząt;
Tablica VI Krzewy i porosty usytuowana jest w miejscu, gdzie obejrzeć można różne gatunki krzewów, a na drzewach podziwiać (nawet zimą) rosnące porosty;
Tablica VII Ptaki i ssaki lasu to gama barwnych portretów ptaków i ssaków z opisami ciekawostek dotyczących ich życia;
Tablica VIII Bogactwa lasu prezentuje funkcje, jakie pełni las oraz korzyści (nie tylko gospodarcze) płynące zeń dla ludzi;
Tablica IX Fortyfikacje i przyroda zawiera informacje o tutejszych fortyfikacjach Linii Mołotowa i zamieszkujących je nietoperzach.
Ścieżka edukacyjna - "Czerwone Bagno"
Znajduje się w odległości 4,3km od leśniczówki Grzędy. Ścieżka prowadzi drewnianą kładką i po 1000m dociera do platformy widokowej z panoramą Czerwonego Bagna. Powrót tą samą drogą.
Ścieżka prowadzi drewnianą kładką i po 700m dociera do platformy widokowej z panoramą Czerwonego Bagna. W trakcie spaceru można zapoznać się z budową i charakterystyczną roślinnością boru bagiennego. Przy wejściu na ścieżkę, po lewej stronie stoi stara, uschnięta sosna - tzw. "święta sosna", na której dawni mieszkańcy Grzęd zawiesili kapliczkę, jako wotum dziękczynne za uczynione cuda. Warto zwrócić uwagę na dużą ilość świerkowych siewek i podrostu (młodych drzewek). Jest to proces naturalnego odnawiania się świerka i następowania po sobie kolejnych generacji lasu.
Zaraz po wejściu na kładkę, po obu jej stronach rośnie bór bagienny, który dalej przechodzi w formę boru wilgotnego (opis na tablicach przy kładce). Wzdłuż ścieżki obok dominującej sosny rośnie typowa dla tego zbiorowiska brzoza omszona (Betula pubescens). Łatwo odróżnić ją od brzozy brodawkowatej po delikatnym włoskowym nalocie na liściach i pędach, wyczuwalnym w dotyku.
W warstwie runa i ściółki wyróżniają się duże krzewinki: borówka bagienna (Vaccinum uliginosum) (tzw. pijanica lub łochynia) oraz bagno zwyczajne (Ledum palustre). Kolejnym gatunkiem charakterystycznym dla boru bagiennego jest rosnąca w kępach wełnianka pochwowata (Eriophorum vaginatum). Ta zakwitająca wczesną wiosną trawa, w czerwcu wykształca białe, puszyste owocostany.
Mchy torfowce (Sphagnum) to kolejny charakterystyczny element tego zbiorowiska. Torfowce są głównym składnikiem zalegającego w podłożu torfu. Małą domieszkę stanowią martwe części innych roślin, owadów czy resztki rozkładającego się drewna. Na zwartym kobiercu torfowców znaleźć można jeszcze dwie inne interesujące rośliny - żurawinę błotną (Vaccinum oxycoccus) i rosiczkę okrągłolistną (Drosera rotundufolia). Ścieżka edukacyjna kończy się platformą widokową z panoramą Czerwonego Bagna.
Ścieżka edukacyjna - "Wydmy" 2,4km. Czas przejścia: 2 do 3 godzin
Ścieżka o długości 2,4km (znaki zielone) prowadzi do wieży widokowej na wydmie Wilcza Góra. Drewnianą kładką rozpoczynającą się przed "rowem spod Polkowa" idziemy przez ols. Następnie oznakowaną ścieżką przechodzimy przez wydmę Nowy Świat do miejsca parkingowego. Po pokonaniu 600m możemy wejść na platformę obserwacyjną usytuowaną na zboczu wydmy. Przed nami widok na rozległą dolinę Biebrzy. Na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego poważnym problemem jest sukcesja wtórna - zarastanie otwartych obszarów bagiennych. Stąd w ramach czynnej ochrony przyrody prowadzi się usuwanie drzew i krzewów oraz wykaszanie łąk. W pobliżu platformy i wieży widokowej przy ścieżce "Wydmy" na przełomie 2003/2004 roku usunięto zakrzaczenia i zadrzewienia na obszarze o powierzchni 95ha. W ten sposób przywrócono walory krajobrazowe i uzyskano rozległą panoramę.
Idziemy dalej u podnóża wydmy w stronę wieży widokowej. Wchodzenie na wydmy powoduje ich niszczenie i jest zabronione. Po drodze możemy obserwować rośliny sucholubne (kserotermiczne), tj. wąskolistne trawy kępkowe: kostrzewa owcza (Festuca ovina), szczotlicha siwa (Corynephorus canescens). Ograniczają one powierzchnię parowania wody poprzez sztywne zwinięcie blaszki liściowej. Inaczej do braku wody przystosowały się sukulenty: rozchodnik wielki (Sedum maximum) i rozchodnik ostry (Sedum acre). Gromadzą one zapasy wody w liściach.
Ciepłe piaski wydm są również miejscem życia wielu gatunków owadów . Spotkać możemy m.in. chrząszcza - trzyszcza piaskowego, sieciarkę mrówkolwa oraz motyla - modraszka arion. Nasłonecznione stoki wydm zachęcają gady , np. jaszczurkę zwinkę lub żmiję zygzakowatą do wygrzewania się na słońcu.
Zachęcamy do przyjrzenia się śladom na piasku - często bowiem przebywa tu: łoś, jeleń, sarna, dzik, wilk, lis, jenot oraz borsuk. Na pobliskich drzewach możemy zobaczyć miejsca po zgryzionych przez łosie i jelenie pędach.
Będąc na wysoko położonej wieży na Wilczej Górze mamy szansę zobaczyć kościoły z przeciwległej strony doliny w Goniądzu (po prawej stronie w odległości ok. 17km) i Dolistowie (po stronie lewej odl. 6km). Z wieży prawie zawsze można zobaczyć łosie.
W sezonie wiele gatunków ptaków, m.in. bociana czarnego, żurawie czy orliki. Nazwa Wilcza Góra nie jest przypadkowa - w jej okolicach nie trudno natrafić na odciśnięte w piasku wilcze tropy oraz inne ślady bytowania wilków.
Ścieżka przyrodnicza - "Błota Biebrzańskie - Nowy Lipsk" 3 (4)km
Ścieżka zlokalizowana jest ok. 7km na zachód od Lipska. Trasa liczy 3 lub 4km (dwa warianty trasy). Na szlaku ścieżki znajdują się 2 wieże widokowe i 8 przystanków. Należy zaopatrzyć się w buty gumowe, trasa może być trudna do przejścia. Warto jednak podjąć wysiłek, aby poznać młaki turzycowe, łąkę ostrożeniową czy zbiorowiska brzeziny bagiennej.
Ścieżka przyrodnicza - "Błota Biebrzańskie - Szuszalewo" 2,5km
Położona jest na północny zachód od drogi Dąbrowa Białostocka - Lipsk. Przebiega pomiędzy Wyspą Suszalewską i Wyspą Jałowską, łącząc dwie wieże widokowe. Trasa liczy 2,5km, jest łatwa, może służyć jako trasa spacerowa. Dzięki 5 przystankom możemy obserwować murawy psammofilne, zarośla brzozy niskiej i kępy wełnianeczki alpejskiej.
Ścieżka edukacyjna "Las w zasięgu ręki"
przy Centrum Edukacji i Zarządzania w Osowcu Twierdzy
W skład ścieżki wchodzą elementy infrastruktury pozwalające w sposób przystępny i poprzez zabawę poznać bogactwo lasu.
Infrastrukturę stanowią:
- tablice edukacyjne o następującej tematyce:
- Drzewa - kolorowe zdjęcia i opis podstawowych gatunków drzew występujących na terenie parku oraz rysunek przekroju przez pień drzewa.
- Krzewy i porosty - zdjęcia: liści, owoców i całych roślin wraz z opisem najpopularniejszych krzewów i ich znaczenia w lesie. Zdjęcia i opis najczęściej spotykanych porostów.
- Owady leśne - pospolite gatunki owadów: ich zdjęcia i opis znaczenia w lesie, rysunki obrazujące życie mrowiska.
- Bogactwo lasu - zdjęcia wraz z opisem użytków, które daje las człowiekowi oraz funkcji jakie spełnia.
- Stanowisko z 5 słupkami obrotowymi. Na każdym słupku zamieszczono rysunki 4 gatunków drzew i krzewów. Każdy gatunek przedstawiony jest na 3 obrazkach z fragmentem liści, owocu, pędu czy kwiatu i podpisem. Należy odnaleźć i ułożyć trzy fragmenty drzewa lub krzewu zgodnie z nazwą gatunkową.
- Kłoda - równoważnia to pień drzewa pozwalający na przejście po nim, np. z zamkniętymi oczami. Kłoda stwarza możliwość zaobserwowania, jak wysokie było to drzewo i jakie pożytki dla lasu płyną z martwego już drewna.
- Stojak z przekrojami poprzecznymi i podłużnymi różnych gatunków drewna to zestaw pni drzew pospolitych gatunków naszych lasów. Każdy pień przecięty jest tak, aby można było zobaczyć jego wewnętrzny wygląd i porównać poszczególne gatunki.
- Stanowisko z pomocą dydaktyczną "grające gałęzie". Różna długość zawieszonych żerdzi sosnowych pozwala na wydobycie dźwięków o różnej tonacji.
- Stanowisko z elementami różnych utworów glebowych. Stanowiska przygotowano w celu poznania struktury gleby. Zachęcamy do przejścia boso.
Ścieżka zaczyna się i kończy drewnianymi schodami z poręczą. Wzdłuż trasy i na polanie można odnaleźć rodzime gatunki krzewów i młodych drzew. Opodal budynku Centrum Edukacji i Zarzadzania zainstalowano stojaki na rowery i cztery zadaszenia z ławkami i stołem służące uczestnikom zajęć edukacyjnych, ale można tu również odpocząć i spożyć posiłek.
Ścieżka edukacyjna - "Borek bartny" - 0,25km
Znajduje się 5 km od leśniczówki Grzędy, przy szlaku czerwonym. Poświęcona jest bartnictwu. Barcie i kłody na ścieżce są zamieszkane przez pszczoły. Ścieżka tworzy pętlę o długości 250m. Na jej trasie możemy zobaczyć kolejno: 2 barcie, 3 kłody - wiszącą, stojącą i leżącą - oraz ul. Kolejność ta odzwierciedla ewolucję barci we współczesny ul. Dzianie (tworzenie) tych barci trwało 2 dni i było wykonane tradycyjnymi narzędziami przez bartników z Baszkirii (republika Rosji z płd. Uralu).
Lasy tych terenów stwarzały dogodne warunki do rozwoju bartnictwa.
W pobliskiej Puszczy Dybła w 1565r. było 800 barci. Od XVIII w. barci w lasach było coraz mniej. Kawałki ściętego drzewa zastępowały stare sosny. Pojawiły się ule typy kłoda, stojące, a następnie leżące na ziemi. W 1839r. w guberni augustowskiej naliczono 3 702 barci i aż 17 447 uli (zwanych pniami).
W XIX car zabronił chowu pszczół w lasach państwowych. Na Grzędach tym się nie przejmowano. Wiktoria Sadowska z Łubów, która przed 1943r. mieszkała na uroczysku Pojedynek, wspomina:
" A jakie tam dęby stojeli sliczności (.) A teraz gdzie się podzieli drzewa? sama drobnostka . Byli takie pnie. To pięćdziesiąt pni pszczół miał. W stodole to u nas na Pojedynku beczki miodu stojeli. Żydzi kupowali miód, przyjeżdżali, a wosk do kościoła wozili. To u Grabowych, u Piotra. Tam takie lipy stojeli. A co w lecie w tych barciach było miodu! A tam na Choszczewku taka barć stojała, że można było mieszkać. O, sie żyło, najlepiej sie żyło na Grzędach"
(Cytat za: J. Wierzbicka, Niedaleko od Rajgrodu: Polski Sybir, Rajgród 2003).
PL-2542-n niebieski
LEŚNICZÓWKA GRZĘDY- "II i III Grzęda" - "KAPLICZKA" - 4,7km - szlak łatwy
Rozpoczyna się przy leśniczówce Grzędy, prowadzi przez tereny leśne w kierunku wschodnim (poprzez tzw. Drugą i Trzecią Grzędę), dociera do kładki (część Ścieżki Przyrodniczej "Czerwone Bagno"), przez bór bagienny na torfowisku wysokim.
PL-2544-s czarny
"UROCZYSKO DĘBY"- "Góra Partyczyzna" - "Kapli Dołek" -2,2km - szlak łatwy
Szlak łącznikowy prowadzący od uroczyska Kapli Dołek (szlak czerwony) do miejsca postojowego przy starych dębach (szlak czerwony).